ŞAMANİZM
Tarihçe ve Yayılış

Şamanizm insanlığın en eski inanışları arasında bulunmaktadır. Tüm dünyada farklı şekillerde ortaya çıkmış ve varlığını sürdürmüştür. Bulunduğu coğrafyaya göre değişiklikler gösterse de temel olarak ortak noktaları itibariyle bu inanışlar Şamanizm olarak değerlendirilmektedir. Kabaca doğa güçlerine ve bir takım ruhlara inanma olarak tarif edilebilir Şamanizm.

Büyücülük, otacılık, kehanet ve adak gibi çeşitli öğeleri göz önünde bulundurulursa tüm dünyada eski dönemlerden beri varlık gösterdiği rahatça anlaşılabilir.

Şamanizm isminin Orta Asya ile birlikte anılmasının en büyük sebebi bu bölgede çok yoğun bir kültür oluşmasını sağlamış olmasıdır. Bunun yanında Keltlerden, Kızılderililere, Türklere ve Moğollara kadar daha pek çok kavmin inanışı olmuştur.

Nedir?

Şamanizmde yaşam üçe bölünmüştür ve bunların dengesiyle devam eder. Gökte iyilikler ve iyi ruhlar, yerin altında kötülükler ve kötü ruhlar, yer yüzünde ise insanlar vardır. Her şeyin bir ruhu vardır bu inanca göre. İyi ya da kötü ruhlar.

Alt alemler hayvan bitki ve taşları ilgilendirir. Orta alem insanları. Üst alem ise tanrısal ruhların olduğu alemdir. Şaman ise tören sırasında kendinden koparak bu üst aleme geçmekte ve tanrısal alemle bağlantı kurarak insanlar için yardım istemektedir.

Şamanizmin temeli tanrı, insan ve doğanın uyumuna dayanır.

Şamanlık

Şamanlık atadan gelen gücün evlatta ortaya çıkması ile olur. Kimse şaman olmaz, ruhlar atalarında şamanlık gücü olan kişiyle ilişki kurarlar ve bu olağanüstü güçlerini keşfeden kişi boyun eski bir şamanından şamanlığı öğrenir. Yeraltı güçlerine mi yer üstü güçlerine mi yöneleceğini kendisi seçen kam seçimine göre ak ya da kara kam olacaktır.

Şamanlar topluluklarının sağlığı ve esenliği için çeşitli dualar ederler ve bu gizli yöntemlerin kuşaktan kuşağa aktarıcısı ve koruyucusudurlar.

Şaman tanrı ile iletişime geçmek için çeşitli dualar okur, yakarışlar ve hayvan sesleri çıkartır ve dans eder. Davul ve tefini çalar. Kurt, ayı, kartal, kuzgun gibi hayvanların bedenine bürünmüş ruhlarla iletişime geçer ve onlara etkir.

Şamanın emrinde en az bir ya da birden çok ruhu vardır. Koruyucu ruh çoğunlukla bir güç hayvanıdır. Koruyucu ruh olmadan şaman olabilmek hemen hemen olanaksızdır. Şaman olağan insanların ötesindeki güçlerle başa çıkmak ve onlara hakim olabilmek için bu koruyucu ruh ya da ruhlara sahip olmalıdır. Koruyucu ruh yalnızca şamanı koruyup ona hizmet etmez aynı zamanda şamana maddesel olarak bu varlığın bedenini kullanma gibi bir olanak tanır ayrıca bu koruyucu ruh şaman için ayrı bir benlik ya da başka bir ben olan ruhsal bir varlıktır.

Bir kişinin koruyucu ruha sahip olması onu şaman yapmaz, herkesin bir koruyucu ruhu olabileceği gibi şaman ile olağan bir insanı ayıran şey şamanın bu koruyucu ruhu etkin olarak kullanıp ona hakim olabilmesidir. Şaman ayrıca koruyucu ruhtan başka daha küçük güçlere hakimdir. Bu güçler koruyucu ruhtan daha güçsüzlerdir. Bir şaman böyle yüzlerce küçük ruha sahip olabilir lakin böyle toplamda büyük bir güce denk düşen varlıklara ulaşmak ve onlara hakim olmak bir şamanın uzun yıllarını alabilmektedir.

Şaman çeşitli bitki ve büyüsel yöntemleri kullanarak insanları iyi eder, toplumda bitkilerin gücünü kullanıp insanları iyi eden otacılar olabilir fakat bu her otacının şaman olduğu ya da her şamanın otacı olduğu anlamına gelmez.

Bir insan bazı ruhlara doğrudan kurban ya da saçı sunabilirse de kötü ruhlarla doğrudan ilişki kurmaz. Bunu ancak gücünü gökten ve atalarından alan kam yapabilir.

Türkler şamanlara genel olarak kam derler, bu bazı Türk boylarında değişiklik göstermektedir. Kalmuklar erkek şamanlara Bö, Böge; Kırgız-Kazaklar ise Bakşı, Baksı derler.

Kültler

Şamanizm'de kişi kendini baba, dede ve atalarına ait bir hayatın devamı olarak görür. Buna atalar kültü denir. Ateşin başında dönme ve dua etme, ateşe saygı gösterme olayına ocak kültü denir. Gökte güneş, yerde ateş, evde ocak Şaman yaşamı için kutsaldır. Eski Türklerde ocak kültünün baskın olduğu görülür.

Türk ve Moğal boylarında yaygın olan bir kült de Oba kültüdür. Oba kültünde şaman o boyun koruyucu ruhunun bir yerde bulunduğunun söyler ve boy oraya bir höyük yapar. Daha sonra o boy höyüğü kutsal sayar ve orada kurbanlar keser dini törenler yapardı. Bu obanın yanından geçen her yolcu atının kılından ya da elindeki paçavralardan bir parçayı adak olarak ağaç ya da taşlara bağlardı.

Törenler

Şamanizm inancına göre herkes kutsal yerlerde sunak ve saçı sunabilir, adak adayabilir. Yalnız ruhlarla ancak ve ancak Şamanlar vasıtası ile iletişime geçilir. Özellikle törenleri boyun şamanı yönetir. Ateş etrafında dönmek, çeşitli araç gereçlerle öte dünyadan varlıklarla iletişim kurmak şamanın görevidir.

Günümüzde Şamanizm

Günümüzde çok büyük sayıda insan tek tanrılı dinlere inanmaktadır. Genel olarak baktığımızda şamanizm inanç olarak ilkel zamanlardaki gibi yoğun bir taraftar bulamamaktadır. Yalnız yine de özellikle orta asyada olmak üzere kabile yaşamını sürdüren halklar arasında hala varlığını sürdürmektedir. Günümüzde şamanizme inanan insan toplulukları çoğunlukla atalarının yaşamlarını devam ettiren daha çok avcılığa, tarım ve hayvancılığa bağlı bir yaşam süren insanlardan oluşmaktadır.

06.03.2007

Semih YAĞCIOĞLU